Głównym celem w pracy lekarzy jest ochrona i leczenie zdrowia pacjentów. Bezrefleksyjne udzielanie różnych świadczeń medycznych wydaje się wielu osobom naturalnym mechanizmem, który powinien sprawiać, że lekarz nie może odmówić udzielenia pomocy żadnemu pacjentowi. Nie jest to jednak prawda. Kiedy lekarz może zrezygnować z leczenia pacjenta?
Klauzula sumienia – historia
Większość osób uważa, że lekarz zawsze ma obowiązek udzielenia pomocy każdemu pacjentowi. Odmowa jest jednak możliwa i prawnie określało się ją jako odmowę udzielenia świadczenia zdrowotnego pacjentowi przez lekarza. Była to tak zwana klauzula sumienia, która w 2020 roku w polskim systemie prawnym została znowelizowana.
Klauzula sumienia to szczególny rodzaj regulacji, który pozwalał lekarzowi powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z sumieniem lekarza.
W maju 2020 rok. po III czytaniu ustawy na posiedzeniu Sejmu uchwalono projekt ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, który zmodyfikował art. 39 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 r. (Dz.U. 1997 Nr 28, poz. 152, tj. z dnia 28 lutego 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 514), który obowiązywał do 28 maja 2020 roku i określał zasady stosowania “klauzuli sumienia”. Projekt nowelizacji ustawy miał na celu zniesienie obowiązku wskazywania przez lekarza, który powołuje się na klauzulę sumienia, innego lekarza lub jednostki świadczącej usługi medyczne, który podejmie się np. wykonania zabiegu.
Ograniczona możliwość odmowy leczenia
Klauzula sumienia wynikała z art. 39 Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty z 5 grudnia 1996 r. Jej brzmienie: “Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym że ma obowiązek odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy albo w ramach służby ma także obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego” stanowiło o tym, że lekarz nie był uprawniony do powstrzymania się od leczenia pacjenta, czyli udzielania świadczeń zdrowotnych w ogóle, ale miał możliwość powstrzymania się od wykonania świadczeń zdrowotnych, które uznał za niezgodne z wyznawanymi wartościami, reprezentowanymi poglądami i sumieniem. Zmiana w art. 39 była związana głównie z prawem do odmowy wykonania zabiegu aborcji.
Brak odmowy udzielenia świadczeń medycznych
Lekarze i inni pracownicy służby medycznej mają obowiązek udzielania pomocy medycznej, co reguluje np. zapis art. 30, który określa, że pomoc lekarska powinna zostać udzielona “w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki”. Opisane prawnie regulacje nakładają na personel medyczny brak możliwości odmowy leczenia.
Lekarz nie powinien odmówić udzielenia pomocy także ze względu na zasady Kodeksu Etyki Lekarskiej, którego zapisy art. 2 ust. 2 stanowią, że „najwyższym nakazem etycznym lekarza jest dobro chorego – salus aegroti suprema lex esto”, czyli troska o jego życie i zdrowie.
Kiedy lekarz może odmówić udzielenia pomocy lekarskiej?
Wskazane powyżej sytuacje nie pozwalają lekarzowi na odmowę udzielenia pomocy. Są jednak sytuacje, kiedy lekarz ma prawo odstąpić od udzielenia pomocy lub zrezygnować z leczenia pacjenta. Jest to możliwe na ściśle określonych zasadach, a lekarz musi posiadać odpowiednie argumenty, umieć je uzasadnić, a także uwzględnić je w dokumentacji medycznej. Szczególne sytuacje, które umożliwiają lekarzowi odmówienie udzielenia pomocy, określają przepisy. Procedurę powstrzymania się od wykonania świadczenia zdrowotnego opisano w art. 39 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, a brak podjęcia działań lub odstąpienie od leczenia pacjenta z uzasadnionych powodów art. 38 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty.
Co grozi lekarzowi za odmowę udzielenia pomocy?
Zawód lekarza to zawód szczególny. Udzielanie pomocy chorym jest najważniejszym obowiązkiem i zadaniem, zdarzają się jednak sytuacje, kiedy lekarz decyduje się na odmówienie udzielenia pomocy. Powody takiej decyzji mogą być różne, a wśród nich np. brak odpowiedniego zabezpieczenia w środki ochrony osobistej. Odmówienie udzielenia pomocy może być jednak sytuacją, która pacjent zgłosi do Izby Lekarskiej. Jest to sytuacja możliwa, ponieważ zgodnie z art. 53 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r., o izbach lekarskich, zachowanie lekarza może być potraktowane jako naruszenie zasad etyki lekarskiej, a nawet przepisów regulujących obowiązki i pracę lekarza. Potraktowanie decyzji o odmowie udzielenia pomocy jako tzw. przewinienie zawodowe podlega karze i pociąga do odpowiedzialności zawodowej. W sprawie przed sądem lekarskim pomoże kancelaria prawa medycznego.
